مشکلات زبان مادری و تکنولوژی

مطلب زیر رو به بهانه گزارشی که از تلوزیون پخش شد نوشتم. گزارشی که درباره  رایج شدن غلط نویسی در فضای مجازی بود. گزارش بجایی بود اما...

 نسل ما هنوز تلفن های شمارگیر چرخان و موبایل هایی با قواره لنگه کفش را بیاد دارد. از همان موقع مشخص بود که این لنگه کفش با زندگی امروزی ما چندان جور در نمی آید. استفاده کردن از آنها خیلی راحت نبود. شاید اولین بروزات این مسئله این بود که این دستگاه های ارتباطی براحتی در جیب جا نمی گرفتند! پس به خاطر همین علت ساده؛ شروع به آب رفتن کردند.

ابزارها کاربر خودشان را تربیت می کنند و به رفتار و عادات زندگی او شکل و جهت می دهند. مثال ساده این تغییر، تفاوت روابط انسانی در پیاده رو و خیابان است. شاید دانستن این مسئله باید اصل صفرمی برای شروع کار با یک ابزار جدید باشد. اصلی که تقریبا در هیچ جا آموزش داده نمیشود.

واقعیتی که وجود دارد این است که دیوایس ها بر یک اصل اساسی بنا شده اند؛ آسان کردن کارها برای مخاطب و در واقع راحت بودن او : "با کمترین حرکت بیشترین کارها را انجام بده."
دیوایس ها بر بستر ارتباطات شکل گرفته اند. "رابطه داشتن" برای انسان امروز یک اصل است. در واقع زندگی او در تمام وجوه به ارتباطات وابسته است. از وضعیت آب و هوا گرفته تا قیمت ارز و بورس و...

ارتباطات مجازی عمدتا بصورت تایپ صورت میگیرد. دیوایس ها داعیه ساده کردن امور را دارند اما هنوز در مبحث تایپ -و در واقع نوشتن- این مشکل هنوز حل نشده. تایپ ناگزیر به اندازه و تناسبات دست مربوط می شود و این پارامتر قرار نیست تغییر کند. این مسئله در تعارض جدی با هر چه کوچک تر شدن دیوایس ها هست.

 مسئله بعدی تفاوت اساسی بین تایپ کردن و نوشتن هست. هر چند نوشتن با قلم سختی های خودش را دارد اما فرایندی پیوسته و ساده شده تری نسبت به تایپ کردن است. کاربر در ذهنش فرم کلمه را احضار کرده و با قلم کلیت فرم  آن را روی کاغذ می آورد.اما پیدا کردن هر باره حروف و استفاده از دو دست، تایپ کردن را سخت میکند. وقتی این امر را در کنار ساده سازی در دیوایس ها میگذاریم به تعارض دیگری میرسیم.

کاربر برای این که زودتر از رنج تایپ کردن خلاص شود آرام آرام به ساده سازی و اختصار کلمات رو می آورد. برای او مهم نیست که با این کار ساختار کلمه و زبانش را به هم خواهد ریخت. مهم راحت بودنی هست که در خود دیوایس نهادینه شده. برای این فرد که در لحظه زندگی می کند و حجم مبادلات ارتباطی او نسبت به ادوار گذشته چند ده برابر شده تنها چیزی که مهم نیست از بین رفتن زبان مادری اوست. چرا که اساسا در سطحی قرار گرفته است که نمیتواند به این مسائل فکر کند. تنها چیز مهم برای او این است: چطور جمله اش را با کمترین کاراکتر موجود تایپ کند.

 خلاقیت های فردی کاربران در تایپ و بعضا تایپوگرافی پیام ها که در محیط های مجازی مثل بیماری های واگیر بسرعت پخش و جز عادات نوشتاری کاربران میشود یکی دیگر از عوامل مهم تحول در زبان نوشتاری است.

در بحث تلفن همراه تعرفه پیامک را هم به موارد بالا اضافه کنید. اهرمی اقتصادی برای ساده سازی پیام.

واقعیت این است که سخت می شود با این معضل جنگید. شاید علت این امر این باشد که این ریخت جدید تکنولوژِی اجازه مواجهه خود آگاهانه مخاطب را با خودش(تکنولوژی) نمیدهد. او به زندگی ورود میکند و  کم کم جزئی از رفتار و عادت های کاربر می شود. انسان کمتر درباره عادت های خود سخت گیری و پرسش میکند چرا که جزئی از "من" اوست. مگر اینکه در" آن" های مهم زندگی قرار بگیرد و در لحظه ای بتواند خود را از بیرون نظاره کند. که البته این لحظات سهم کمی از عمر آدم ها را به خود اختصاص میدهد.

در این شرایط تذکرات گزارش گونه از این جنس که زبان مادری در حال نابود شدن هست هم غیرت و همی را در کاربر ایجاد نمیکند. در واقع این مساله برای او نامفهوم است چون او در حال ساخت زبان جدیدی است که در شبکه ارتباطات در حال رشد است و آن را زبان مادری خود میداند.

هر چند ساختارهای رسمی و اداری همواره از دستور زبان معیار برای امور مختلف استفاده میکنند اما یک شهروند عادی در طول زندگی خود شاید چیزی کمتر از 30 ساعت در مجموع با این مجموعه ها سروکار داشته باشد. او بقیه عمرش را در فضایی غیر از این ساختار رسمی میگذراند. شاید به همین خاطر باشد که عموم مردم در مواجهه با چنین مراکزی و  برخورد با متن های اداری و حقوقی دچار مشکل می شوند و معمولا به مشاوره شخص دیگری در این زمینه نیازمند هستند. بعید نیست که در سالهای بعد این فاصله بین زبان رسمی و محاوره ای خیلی بیشتر از وضعیت فعلی شود.

 تا موقعی که زمین بازی این باشد، زبان محکوم به ساده سازی هست. ممکن است عده ای گمان کنند زبان در حال نابود است اما بنظر میرسد این یک دوره گذار برای زبان است به دورانی جدید با ظاهری کمی متفاوت.